Prokura to szczególny rodzaj pełnomocnictwa, jakiego udzielić może przedsiębiorca wpisany do rejestru przedsiębiorców. Przykładowo, w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością -udziela jej zarząd podejmując stosowną uchwałę zarządu. Pamiętać należy, że jest to akt jednostronny a nie umowa.
Prokurent ma szersze możliwości działania niż pełnomocnik – może bowiem reprezentować przedsiębiorcę we wszelkich sprawach sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa (np. może podpisywać umowy, reprezentować stronę przed sądem), za wyjątkiem jedynie zbycia przedsiębiorstwa, oraz dokonania czynności prawnej, na podstawie której następuje oddanie go do czasowego korzystania, oraz do zbywania i obciążania nieruchomości. W odniesieniu do tych ostatnich czynności wymagane jest pełnomocnictwo do poszczególnej czynności.
Prokura podlega zgłoszeniu do rejestru przedsiębiorców. Prokurent działa jednak od momentu podpisania takiego dokumentu o ustanowieniu go prokurentem, bez względu na sam wpis w rejestrze.
Czy powołanie prokurenta oznacza, że jest on pracownikiem lub zleceniobiorcą ?
Samo powołanie prokurenta uchwałą zarządu nie oznacza, że powstaje w tym zakresie jakiekolwiek stosunek prawny między Spółką a prokurentem, oczywiście poza stosunkiem pełnomocnictwa. Wykonywania obowiązków prokurenta nie można jest utożsamiać z zawarciem umowy o pracę ani umowy cywilnoprawnej ze Spółką.
I tak:
1) Prokurent może pełnić swoją funkcję jedynie na podstawie uchwały zarządu, bez zawierania odrębnej umowy ze Spółką.
W takim wypadku:
- skoro prokura jest szczególnym rodzajem pełnomocnictwa powstającym na podstawie jednostronnej czynności (uchwały zarządu) a nie umowy, nie istnieje podstawa do uznania takiego wynagrodzenia przyznanego uchwałą zarządu za przychód ze stosunku pracy ani przychód z działalności wykonywanej osobiście;
- wynagrodzenia prokurenta nie można traktować jako przychodu z działalności wykonywanej osobiście uzyskiwanego przez osoby, niezależnie od sposobu ich powoływania, należące do składu zarządów, rad nadzorczych, komisji lub innych organów stanowiących osób prawnych (art. 13 pkt 7 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych), ponieważ prokura jest pełnomocnictwem. Pełnomocnictwo upoważnia jedynie do dokonywania czynności prawnych w imieniu i na rzecz osoby je dającej. Nie jest to powołanie do organów spółki.
- Wobec powyższego ww. świadczenie pieniężne należy zakwalifikować do podlegających opodatkowaniu podatkiem dochodowym przychodów z innych źródeł – na podstawie art. 20 ust. 1 w związku z art. 10 ust. 1 pkt 9 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.
Stanowisko takie zostało uznane za prawidłowe w Interpretacji Indywidualnej Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach (sygn. IBPBII/1/415-690/10/ŚS z 2010.11.24 ). Podobne interpretacje wydane zostały przez Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z dnia 25 września 2009r. sygn. IBPB II/1/415-555/09/TK oraz z dnia 18 czerwca 2010r. sygn. IBPB II/1/415-334/10/ŚS ).
2) z prokurentem dodatkowo może zostać zawarta umowa (o pracę/ zlecenia) obejmująca czynności związane z wykonywaniem prokury.
W takim wypadku wynagrodzenie prokurenta podlega takim zasadom jak każde wynagrodzenie wypłacane na podstawie umowy o pracę czy umowy o świadczenie usług.
Przy okazji – nie ma przeszkód również, by spółka zdecydowała się na pierwsze rozwiązanie (tj. prokurent działa na podstawie samej uchwały zarządu), a dodatkowo z takim podmiotem została zawarta odrębna umowa na zupełnie inne czynności, nie związane z wykonywaniem prokury.
A co ze składkami na ZUS?
W przypadku gdy prokurent działa wyłącznie na podstawie uchwały zarządu, nie powstaje jakikolwiek stosunek prawny między spółką a prokurentem. Wobec tego do obrony jest teza, że w takim wypadku nie ma podstaw do stosowania ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, która przewiduje objęcie ubezpieczeniem społecznym osoby pozostające w pracowniczym stosunku zatrudnienia lub zrównanych z nim innych stosunków umownych (np. umowa oświadczenie usług). Wobec tego nie powstaje także obowiązek płacenia składek do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
W przypadku, gdyby jednak prokurent pełnił swoje obowiązki na podstawie powołania i na wykonywanie tych obowiązków zawarł dodatkowo umowę (np. umowę o świadczenie usług czy umowę o pracę) to wówczas taki obowiązek powstawałby.
Takie stanowisko potwierdzone zostało m. in. w orzecznictwie sądowym (por. wyrok z dnia 5 marca 2008 r. Sądu Apelacyjny w Gdańsku, sygn. Akt III AUa 651/07). Zgodnie z wyrokiem „sama prokura stanowi szczególny rodzaj pełnomocnictwa i nie skutkuje obowiązkami przewidzianymi w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych”. W przypadku gdy z prokurentem nie jest zawierana umowa o pracę lub umowa o świadczenie usług na czynności składające się na zakres działania prokurenta, nie ma podstaw do stosowania przepisów ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) przewidujących objęcie ubezpieczeniami społecznymi osoby pozostającej w pracowniczym stosunku zatrudnienia. Brak jest równocześnie podstaw do przyjęcia, by ustanowienie prokury wiązało się z istnieniem jakiegokolwiek innego stosunku podstawowego, to jest w szczególności z mocy przepisów ustawy systemowej przewidujących oskładkowanie wynagrodzenia pobieranego przez osoby zatrudnione na podstawie umowy zlecenia.
Joanna Mizińska