W dniu 2 stycznia 2014 roku, Sąd Rejonowy dla Wrocławia Fabrycznej we Wrocławiu, VIII Wydział Gospodarczy dla spraw upadłościowych i naprawczych wydał postanowienie o ogłoszeniu upadłości spółki Gant Development S.A. z siedzibą we Wrocławiu z możliwością zawarcia układu (raport bieżący nr 1/2014). Na mocy wyżej wskazanego postanowienia zarząd mieniem wchodzącym w skład masy upadłości sprawować będzie Emitent pod nadzorem nadzorcy sądowego.
Spółka wyemitowała szereg serii obligacji, w części zabezpieczonych rzeczowo. Istotna w tym zakresie pozostaje lektura raportów bieżących tej spółki.
Zgodnie z raportem bieżącym nr 128/2013 z dnia 18.11.2013 roku Spółka przekazała do publicznej wiadomości informację poufną, że otrzymała z kancelarii prawnej pełniącej funkcje administratora zastawu rejestrowego i hipoteki w zakresie emisji obligacji wyemitowanych przez Gant Development S.A., pismo w sprawie wypowiedzenia ze skutkiem natychmiastowym kilku umów o ustanowienie administratora zastawu rejestrowego i umów o ustanowienie administratora hipoteki. Nie pojawiły się informacje o podpisaniu nowych umów o pełnienie tych funkcji w odniesieniu do kilku serii obligacji.
Jednoczenie w raporcie poinformowano, że Emitent podejmie czynności mające na celu ustanowienie administratorów hipotek i zastawów rejestrowych, w tym dokonania zmian we właściwych rejestrach oraz poinformuje w tym zakresie obligatariuszy oraz inne zainteresowane podmioty, zgodnie z przepisami ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze.
Pojawia się w tym kontekście zasadnicze pytanie: co się dzieje w sytuacji, gdy wyemitowane zostały obligacje zabezpieczone zastawem lub hipoteką a administrator zastawu i hipoteki wypowiedziała zgodnie z umową o jego ustanowieniu taka umowę. Sytuacja dodatkowo komplikuje się, gdy emitent znajduje się w upadłości.
Ustawa o obligacjach (dalej: „ustawa o obligacjach”), w jej obecnym brzmieniu, nie definiuje na czym to zabezpieczenie długu obligacyjnego może polegać. Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 9 ustawy o obligacjach, obligacja winna wskazywać zakres i formę zabezpieczenia albo informację o jego braku. Emitenci mają pełną dowolność w proponowaniu podmiotom zainteresowanym nabyciem obligacji różnych form ich zabezpieczenia.
Najpopularniejszym sposobem zabezpieczania obligacji są zabezpieczenia rzeczowe, a więc zastaw rejestrowy czy hipoteka na nieruchomości. Zabezpieczenia takie co do zasady gwarantują wierzycielowi pierwszeństwo zaspokojenia z przedmiou takiego zabezpieczenia z pierwszeństwem przed innymi wierzycielami. W przypadku obligacji jednak (papiery emitowane w serii) zabezpieczenie takie jest ustanawiane na rzecz obligatariuszy, bez ich imiennego wskazania. Prawa obligatariuszy (jako zastawnika) wykonuje ADMINISTRATOR ZASTAWU. Pisałam już wcześniej o tym, że administratora tego powołuje emitent, którego interesy zwykle są rozbieżne z interesami obligatariuszy. To emitent definiuje w umowie o ustanowienie administratora zastawu prawa i obowiązki takiego administratora, reprezentującego przecież prawa obligatariuszy jako wierzycieli rzeczowych.
W takim wypadku PRZED WYDANIEM obligacji danej serii na rzecz WSZYSTKICH OBLIGATARIUSZY, BEZ ICH IMIENNEGO WSKAZYWANIA ustanawia się zastaw. Zastaw ustanawia się w drodze umowy o ustanowenie zastawu, zawieranej przez zastawcę (zwykle emitent) oraz administratora zastawu.
Dla ustanowienia zastawu rejestrowego, zabezpieczającego obligacje nie jest więc w ogóle wymagany udział obligatariuszy przy podpisywaniu umowy zastawniczej. To dobrze, inaczej nie byłoby możliwe przy większych emisjach ustanowienie takich zabezpieczeń.
Prawa obligatariuszy reprezentuje natomiast administrator zastawu. Zgodnie z art. 4 ust. 4 ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów w razie ustanowienia zastawu na zabezpieczenie wierzytelności z papierów wartościowych emitowanych w serii (a więc np. obligacji) „obowiązkowe jest ustanowienia administratora zastawu, na podstawie umowy między emitentem i administratorem zastawu”.
Ustawa nic jednak więcej nie mówi na temat roli administratora zastawu. Podmiot ten, wedle założenia, miał chronić prawa obligatariuszy. Sam sposób uregulowania jednak roli i zasad powoływania administratora zastawu może budzić pewne wątpliwości praktyczne.
O administratorze zastawu szerzej pisałam tutaj.
Jak rozumiem, z zapisu art. 4 ustawy o zastawie rejestrowym wywieźć należy, iż emitent jest zobowiązany do ustanowienia i utrzymywania administratora zastawu przez cały czas życia obligacji. Jeśli jednak ustanowiony administrator zastawu wypowie skutecznie łączący go stosunek prawny, pojawia się pytanie o to, w jaki sposób obligatariusze mogą korzystać z istniejącego zabezpieczenia rzeczowego. Jak się wydaje w takiej sytuacji zabezpieczenie rzeczowe staje się bardzo enigmatyczne – jest, a jakoby go nie było. Pamiętajmy, że zastaw jest zwykle wpisywany w ten sposób, że jako zastawnika wpisuje się dane administratora zastawu, a dalej dopisze się „działającego na rzecz obligatariuszy takiej a takiej serii obligacji”. Nie wynika to wprost z przepisów (równie dobrze można by wpisać jako zastawnika „obligatariuszy takiej a takiej serii obligacji”).
Przepis art. 39 ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów „pozostawił ograniczenie podmiotowe (wyrażone poprzednio w uchylonym art. 3 ust. 3 ZastRejU), które pozwala na złożenie wniosku [j.m.: o wpis ale i o zmianę wpisu] jedynie zastawcy lub zastawnikowi, nie jest zatem możliwe, aby wnioskodawcą był np. dłużnik niebędący zastawcą. Żaden przepis ZastRejU nie przewiduje, że wniosek o wpis zastawu do rejestru może złożyć administrator zastawu w momencie, kiedy nie jest on zastawnikiem [j.m. – to dotyczy każdego zastawu nie będącego zastawem zabezpieczającym wierzytelności z papierów wartościowych emitowanych w serii] . Wydaje się jednak, że w sytuacji opisanej w art. 4 ust. 3 i ust. 4 zdanie drugie ZastRejU wniosek o wpis zastawu do rejestru może pochodzić od administratora zastawu niebędącego wierzycielem (zastawnikiem), a w rubrykach rejestru przeznaczonych na dane zastawnika należy wpisać dane administratora zastawu (zob. szerzej M. Leśniak, Ustanowienie zastawu rejestrowego…, s. 106 i n.). W tym zakresie nowelizacja na wyjaśniła istniejących wątpliwości interpretacyjnych” (za: „Zastaw rejestrowy i rejestr zastawów. Komentarz, dr hab. Jacek Gołaczyński, dr Marek Leśniak).
System prawny w tym zakresie nie jest więc szczelny. Praktyka pokazuje, że dla oceny proponowanego przez emitenta zabezpieczenia niezwykle ważna pozostaje ocena samej umowy zawartej z administratorem zastawu, oraz to jaki podmiot tej funkcji się podjął. Pomimo bowiem atrakcyjności finansowej przedmiotu zastawu, może finalnie okazać się, że realizacja zabezpieczenia będzie utrudniona, czy wręcz niemożliwa. W tym zakresie postulować należałoby pochylenie się nad instytucją administratora zastawu czy hipoteki, tak by w maksymalny sposób zabezpieczyć prawa obligatariuszy, zwłaszcza, że w czasie życia obligacji interesy emitenta oraz obligatariuszy mogą się zdecydowanie różnić.
Joanna Mizińska